ZAGRODA - MUZEUM WSI MARKOWA
Towarzystwo Przyjaciół Markowej
„Ważniejsze od przetrwania jest zachowanie swojego człowieczeństwa.“
George Orwell
Narodowy Dzień Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką
24 marca 2023 roku bardzo uroczyście, jako społeczność Markowej, obchodziliśmy 79 rocznicę mordu dokonanego przez niemiecką żandarmerię na rodzinie Ulmów i Goldmanów. Swoją obecnością zaszczycił nas Prezydent RP Andrzej Duda wraz z Małżonką, Ambasador RP w Watykanie Adam Kwiatkowski, ks. abp. Adam Szal, nasz rodak Wiceprezes IPN Mateusz Szpytma, ks. Robert Tyrała Rektor Uniwersytetu Papieskiego w Krakowie, ministrowie z kancelarii Prezydenta i kancelarii Premiera, władze Województwa Podkarpackiego, starostwa, naszej gminy i parafii pod wezwaniem św. Doroty, harcerze markowskich drużyn Hufca Łańcut i młodzież Szkoły Podstawowej im. Sług Bożych Rodziny Ulmów. W uroczystości udział wzięli zaproszeni mieszkańcy Podkarpacia, których krewni ratowali Żydów w okresie Holokaustu. Obchodom towarzyszyli markowianie zgromadzeni na placu przy MPRŻ im. Rodziny Ulmów oraz na cmentarzu i w kościele parafialnym na Mszy Św.
Dla markowian to szczególne zobowiązanie i wyraz wdzięczności dla Ulmów, Szylarów, Barów, Cwynarów, Przybylaków i tych wszystkich, którzy mieli odwagę podać pomocną dłoń sąsiadom żydowskim w obliczu zagłady, narażając przy tym własne życie i swoich najbliższych. Dzisiaj, w dobie bezrefleksyjnego konsumpcjonizmu i nihilizmu moralnego, heroizm tych rodzin bywa często niezrozumiały.
10 września 2023 roku to dzień wyznaczony na beatyfikację Rodziny Ulmów.
Niech przesłaniem Sług Bożych Rodziny Ulmów będzie dla nas inskrypcja na jednym z dzwonów w naszym kościele: „Póki mamy czas czyńmy dobro. Św. Doroto módl się za nami.”
Maria Ryznar-Fołta
Walne zebranie członków TPM
12 marca 2023 roku w Zagrodzie Muzeum w Markowej odbyło się walne zebranie członków TPM. Po wyborze przewodniczącego zebrania i komisji skrutacyjnej głos zabrała Prezes Zarządu TPM Maria Ryznar-Fołta. Przedstawiła sprawozdanie z działalności Towarzystwa w roku 2022 oraz plan działania na rok bieżący. Zgromadzeni wysłuchali też protokołu Komisji Rewizyjnej dotyczącego gospodarowania finansami w biegłym roku. Komisja działania Zarządu zaopiniowała pozytywnie. Po krótkiej dyskusji odbyło się głosowanie nad wotum zaufania dla Zarządu. Zarząd takie wotum od zebranych członków TPM otrzymał. W przerwie obrad można było się posilić specjałami przygotowanymi przez koleżanki z TPM.
M.K.
Idzie wiosna, robimy pierwsze porządki.
"Prawdziwe bogactwo to nie to,
ile twoja praca pozwoli ci zarobić,
ale to, kim cię uczyni. "
Pino Pellegrini
W oczekiwaniu na przyjście wiosny podjęliśmy prace porządkowe
na terenie skansenu. Porządek w zagrodzie sprawia, że jest nam radośniej i otaczająca nas przyroda zdaje się być bardziej przyjazna. Podczas tegorocznych porządków zostały przycięte drzewa i krzewy. Wygrabiliśmy trawę i liście na terenie całej zagrody. Pomimo zimnego wiatru licznie przybyli członkowie TPM sprawnie i szybko uwinęli się z porządkami. Koledzy przybyli ciągnikami ze sprzętem zmechanizowanym, co usprawniło pracę. Nagrodą dla nas wszystkich był wspólny posiłek przygotowany przez nasze koleżanki.
W imieniu zarządu dziękuję wszystkim sprzątającym - Maria Ryznar Fołta
Spotkanie społecznych przewodników w Skansenie
W dniu 11 lutego 2023 r członkowie naszego stowarzyszenia pełniący w sezonie niedzielne dyżury w Skansenie spotkali się, aby przypomnieć i odświeżyć sobie wiedzę z historii Markowej. Kolega Marek Kochmański opowiedział o najważniejszych wydarzeniach z dziejów naszej wsi. O niedawno otworzonej chałupie Szylarów opowiedziała koleżanka Maria Ryznar-Fołta. Mimo chłodu wyszliśmy na teren zagrody. Koledzy Franciszek Rut, Jan Szajer, Tadeusz Balawejder, Józef Kielar, Bogusław Szpytma dzielili się z uczestnikami spotkania swoją znajomością starych zawodów oraz wiedzą o zgromadzonych zbiorach.
Wiosny jeszcze nie widać, ale jak tylko słoneczko ogrzeje ziemię, to czeka nas dużo pracy, aby przygotować się do nowego sezonu turystycznego.
Maria Ryznar-Fołta
Niezwykła wizyta
W dniu 6 lutego 2023 złożył wizytę w Markowej Jean-Marie Élie Setbon z osobami towarzyszącymi. Goście po zwiedzeniu Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów odwiedzili też chałupę Szylarów. W kryjówce na strychu przez krótką chwilę dało się odczuć dokuczliwe zimno. W takich trudnych warunkach przetrwała czas prześladowań przez prawie 2 lata siedmioosobowa żydowska rodzina Weltzów. Schronienia udzielili przśladowanym Dorota i Antoni Szylarowie wraz z dwoma dorosłymi córkami Zofią i Heleną, nieletnim Eugeniuszem, Franciszkiem i Janiną,z rodziną zamieszkiwała też babcia Magdalena. Ulmowie, Szylarowie, Cwynarowie, Barowie i wielu innych markowian, nie tylko widziało i wzruszało się tragiczną sytuacją żydowskich sąsiadów, ale też udzielało schronienia z narażaniem życia własnego i rodzin.
Dla ludzi aktywnych, twórczych, myślących i kochających nie ma nigdy łatwych czasów, co swoim życiem potwierdza też Jean-Marie Élie Setbon, który urodził się we Francji w 1964 r. w rodzinie żydowskiej. Od ósmego roku życia w tajemniczy sposób czuł się przyciągany przez Jezusa Chrystusa. Na kilka miesięcy przed swoją bar micwą (12 lat) zaczął regularnie chodzić na Mszę św. Po ukończeniu szkoły średniej kontynuował poszukiwania Boga w Izraelu, gdzie mieszkał w kibucach, służył w armii izraelskiej i uczęszczał do dwóch różnych szkół rabinackich. W 1989 r. powrócił do Francji jako ultraortodoksyjny rabin. Do Kościoła katolickiego wstąpił w 2008 roku, jest wykładowcą i pedagogiem specjalizującym się w teologii i egzegezie biblijnej. Obecnie jest wdowcem, i ojcem ośmiorga dzieci. Swoją fascynującą podróż duchową opisuje w książce „Od jarmułki do krzyża” (polskie tłumaczenie: wyd. Agape 2018).
Maria Ryznar-Fołta
„Wśród nocnej ciszy głos się rozchodzi…”
Kolędowanie w markowskim Skansenie
14 stycznia członkowie TPM zgodnie z wieloletnią tradycją zebrali się w naszym Skansenie na dorocznym kolędowaniu. Radość wspólnego kolędowania i biesiadowania została wyrażona w ochotnym i donośnym śpiewie pięknych polskich kolęd jak również piosenek biesiadnych.
Nasze spotkanie zaszczycili też swoją obecnością Państwo Maria i Eugeniusz Szylarowie oraz Dyrektor Muzeum Ulmów Pan Waldemar Rataj. O to, aby (jak mówiło się w dawnej Markowej) było „o czym śpiewać” zadbały nasze koleżanki z Towarzystwa, przygotowując żurek i inne smakołyki. Śpiewom natomiast przewodzili, grając na akordeonach, ks. Damian Toczek i kolega Jan Kilian.
M.K.
Seminarium dla Policji w Muzeum Ulmów i w Muzeum Wsi Markowa
W ramach Trzeciego Sympozjum Praw Człowieka w Muzeum Ulmów w dniu 14 grudnia 2022 roku odbyło się seminarium z funkcjonariuszami Policji z Województwa Podkarpackiego.
„Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.” Tak stanowi pierwszy artykuł Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 grudnia 1948 roku.
Dr Marcin Chorązki wygłosił wykład o prawach Żydów i Polaków podczas okupacji niemieckiej, o Zagładzie oraz o tych Polakach, którzy nieśli pomoc prześladowanym.
Uczestnicy seminarium po wysłuchaniu wykładu skonfrontowali wiedzę historyczną z tym, co przedstawia stała ekspozycja Muzeum Ulmów.
Na koniec funkcjonariusze wzięli udział w ścieżce edukacyjnej „Chałupa Szylarów”, będącej wspólnym projektem Muzeum Polaków Ratujących Żydów i Towarzystwa Przyjaciół Markowej.
W pierwszej części obejrzeli reportaż „Bejt znaczy Dom”, a następnie zwiedzili dom Szylarów z odtworzoną na strychu kryjówką żydowskiej rodziny Weltzów.
„Podróżować to rozwijać się”.
Pierre Brentano
Wyjazd do Warszawy
W dniach 26 i 27 listopada odbył się wyjazd członków TPM do Warszawy. Inspiracją do zorganizowania wyprawy było zaproszenie przez dyrekcję Muzeum w Wilanowie członków TPM do odwiedzenia tej wyjątkowej placówki muzealnej. Wcześniej w Markowej gościliśmy panów dyrektorów Pawła Jaskanisa i Piotra Górajca. Program wyjazdu był bardzo bogaty. Na początku odwiedziliśmy Muzeum Katyńskie w Cytadeli Warszawskiej, potem udaliśmy się do Zamku Królewskiego, gdzie mogliśmy podziwiać między innymi wystawę obrazów Bernardo Bellotto zwanego Canaletto. Następnie odwiedziliśmy z przewodnikiem Stare Powązki i Kościół pw. św. Karola Boromeusza. Na ścianie pamięci poświęconej pomordowanym na Wschodzie odnaleźliśmy tabliczkę z imieniem i nazwiskiem majora Władysława Ciekota przedwojennego lekarza w Spółdzielni Zdrowia w Markowej zamordowanego w Katyniu.
Na nocleg udaliśmy się do Niepokalanowa, gdzie nazajutrz mogliśmy uczestniczyć w niedzielnej Mszy Świętej i zwiedzić tamtejsze Muzeum poświęcone św. Maksymilianowi Kolbe. W Niepokalanowie uderza wspaniała atmosfera wyciszenia i modlitwy oraz zupełny brak komercji charakterystyczny dla wielu tego typu miejsc, daje się też zauważyć niezwykła schludność i funkcjonalność miejsc noclegowych.
Po pożegnaniu Niepokalanowa wróciliśmy do Warszawy, aby podziwiać panoramę stolicy z trzydziestego piętra Pałacu Kultury. Następnie udaliśmy się do Muzeum w Wilanowie, gdzie zostaliśmy przyjęci „po królewsku” przez pana dyrektora Piotra Górajca, który powierzył nasze dwie grupy swoim najlepszym przewodnikom. Dzięki nim mogliśmy odkryć i choć trochę zgłębić piękno i tajemnice tej królewskiej rezydencji. Na koniec było dane nam podziwiać zjawiskowe piękno wilanowskiego ogrodu świateł. W końcu zmęczeni, ale pełni wrażeń udaliśmy się w drogę powrotną, zatrzymując się jeszcze na obiadokolację w zajeździe Jakubowa Izba.
M.K.
Muzeum Katyńskie
Zamek Królewski
Stare Powązki
Niepokalanów
Pałac Kultury
Wilanów
"Pamięć jest skarbnicą i strażnikiem wszystkich rzeczy."
Cyceron
XXI Zaduszki Skansenowskie
Niektóre rzeczy i miejsca nie będą już nigdy takie same. Zabrakło bowiem osób, które nadawały im wyjątkowego znaczenia.
5 listopada 2022r wspominaliśmy tych, którzy włączali do codziennej, ciężkiej pracy we własnym gospodarstwie bezinteresowne działanie dla tworzenia kultury pamięci na rzecz dziedzictwa i jego wartości.
Oni kochali swoją małą ojczyznę Markową i budowali Zagrodę –Muzeum Wsi Markowa.
Byli to śp. Edward Szpytma (6.07.1936 - 23.11. 2021r .) – cieśla, pomysłodawca wielu rozwiązań technicznych, ulepszeń we własnym gospodarstwie i w skansenie. Edward to budowniczy szkoły i chałupy Szylarów, inicjator i motor wielu innych działań w skansenie, był majstrem przez duże „M”. Zapisał swoje wspomnienia o ważnych wydarzeniach, w których aktywnie uczestniczył.
Śp. Zofia Szpytma * 30.09.1938 - 5.12.2021r- żona Edwarda, oddana pracy w gospodarstwie, wzorowa gospodyni, czynna działaczka Teatru Amatorskiego w Markowej i Koła Gospodyń Wiejskich. Jej staraniem znacznie wzbogaciły się zbiory muzealne w Skansenie o sprzęty gospodarstwa domowego, naczynia, ubiory i pościel. Zosia dbała o ogródek przydomowy w zagrodzie, przygotowała regionalne potrawy na wiele różnych spotkań, pisała wiersze okolicznościowe na różne ważne wydarzenia, gromadziła materiały prasowe o Markowej. Pozostawiła zapisy o życiu i pracy w gospodarstwie.
Śp. Józef Szpytma (5.01.1935 -29.11.2021r.) - kowal, znawca historii Markowej, „przekuwał” dziedzictwo Markowej wprowadzając je w dialog z kulturą lokalną podczas warsztatów ginących zawodów. Pięknie opowiadał o pracy kowala, znał i kochał swój fach. Chętnie służył radą, wspierał młodych, którzy interesowali się kowalstwem.
Śp. Kazimierz Sobek (24.03.1935- 27.12.2020r.)- kowal, nierozłączny towarzysz Józefa i Edwarda. Człowiek wielkiej pogody ducha, radosny, zarażający radością młodych, którym przekazywał swoje doświadczenie i wiedzę o pracy, o tradycjach, o tym wszystkim czym żył, co wypełniało jego codzienność.
Maria Ryznar - Fołta
„Waga wydarzeń uchodzi prawie zawsze uwagi tych,
którzy są ich świadkami.”
Andre Maurois
Chałupa biedniacka w nowej odsłonie
Dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Województwa Podkarpackiego na przełomie września i października 2022r wykonany został remont zachowawczy pokrycia dachu chałupy biedniackiej. Wymienione zostały przegniłe elementy konstrukcji dachu i położono nową strzechę z kiczek wykonanych z żytniej słomy. Wnętrza chałupy: izba, sień i komora zostały pobielone, a wszystkie zbiory wewnątrz starannie przeglądnięte, odczyszczone i zakonserwowane.
Maria Ryznar-Fołta
W dniu 9 października 2022 roku odbyło się w Markowej udekorowanie dwóch grobów repliką „ Gwiazdy Przemyśla” zasłużonych w walce o wyzwolenie Przemyśla w latach 1918-1920.
Uroczystość rozpoczęła się Mszą Świętą koncelebrowaną przez ks. prałata Stanisława Czenczka, proboszcza parafii Markowej ks. dr Romana Chowańca i ks. Damiana Toczka. W uroczystościach brały udział poczty sztandarowe: Towarzystwa Przyjaciół Przemyśla, Regionu Straży Miejskiej w Przemyślu i Towarzystwa Przyjaciół Markowej oraz harcerze z markowskiej drużyny Hufca ZHP Łańcut.
Po zakończonej Eucharystii w procesji udano się na cmentarz parafialny, gdzie odznaczono groby kpt. Michała Kluza i ppor. Antoniego Szylara repliką „Gwiazdy Przemyśla”. Po czym o waleczności i szlaku bojowym odznaczonych mówili: Bogusława Pieczyńska Prezes TPP i Józef Kielar skarbnik TPM a jednocześnie krewny odznaczonych.
Podsumowaniem wydarzenia było spotkanie uczestników przy ciepłym posiłku w Zagrodzie – Muzeum Wsi Markowa
Józef Kielar
"Jak długo na Wawelu"
Walcząc o przyszłość narodu,
trzeba się oprzeć o jego groby.
Jerzy Waldorff
W niedzielę 2 października członkowie Towarzystwa Przyjaciół Markowej odbyli wycieczkę do Krakowa. Wawel wraz z Katedrą Wawelską stały w centrum naszego zainteresowania. Rozpoczęliśmy od Eucharystii w Katedrze sprawowanej po łacinie przed ołtarzem Św. Biskupa Stanisława. Po zwiedzeniu trzech wawelskich ekspozycji i Katedry, popołudniu z przewodnikiem przeszliśmy ulicami: Kanoniczą i Grodzką na Rynek. Spacer przez Sukiennice i Planty zakończył się pod Pomnikiem Grunwaldzkim. Ta niedziela przepełniona bogatą lekcją historii i refleksją nad naszym dziedzictwem, jest dla nas, markowian odniesieniem do naszych dziejów.
Maria Ryznar-Fołta
fot. Barbara Lew
Dziedzictwo Sprawiedliwych markowian
W dniu 6 września 2022 w ramach Sympozjum Historycznego Muzeum Ulmów pod nazwą „II wojna światowa - nieodrobiona lekcja historii” odbyło się uroczyste przyznanie pośmiertnie Odznaki Honorowej „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego” Abrahamowi Izaakowi Segalowi. Uroczystości odbyły się w Muzeum Zagrodzie Wsi Markowa przed chałupą Szylarów.
Odznakę tę Sejmik przyznał w uznaniu szczególnych zasług w upowszechnianiu wiedzy o bohaterskiej postawie wielu mieszkańców Markowej i całego Podkarpacia w ratowaniu Żydów podczas niemieckiej okupacji. Odebrały ją dzieci i wnuki Abrahama Segala.
Pan Marszałek w swoim przemówieniu powiedział m.in. o powstaniu „Szlaku kultury pamięci im. Abrahama Isaaka Segala” pod auspicjami i przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Podkarpackiego, a jego inicjatorami są: Muzeum Polaków Ratujących Żydów oraz Zagroda-Muzeum Wsi Markowa, przy współpracy dr. Mateusza Szpytmy.
W godzinach popołudniowych, w pobliżu Sadu Pamięci, stanowiącego część Muzeum Polaków Ratujących Żydów, dokonano wręczenia medali Sprawiedliwy wśród Narodów Świata rodzinom dziesięciu osób z Podkarpacia. W tym była rodzina markowian: Szymona Fołty ur. 1879 r. i jego żony Marianny z Homów, którzy nabyli ziemię w Jankowicach w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku i tam gospodarowali.
Taki sobie zwyczaj
Ślabant dla Joanny I Aleksandra Olbrychtów
w dniu 03.09.2022
Dożynki Archidiecezji Przemyskiej w Jodłówce – 28 sierpnia 2022r.
„Wypowiadanie wdzięczności jest uprzejme i przyjemne, okazywanie wdzięczności jest hojne i szlachetne, ale żyć wdzięcznością to dotykać Nieba."
Johannes A. Gaertner
W Jodłówce w dzień odpustu parafialnego Matki Boskiej Pocieszenia odbyły się uroczystości dziękczynienia za zbiory. Podczas Eucharystii, której przewodził Ks. Arcybiskup Adam Szal, markowianie dziękowali Panu Bogu za szczęśliwe zbiory, za błogosławieństwo w ciężkiej pracy na roli. Delegacja naszej wsi przyniosła przed tron Matki Bożej wieniec dożynkowy i złożyła w darze chleb, owoce i kwiaty.
Maria Ryznar-Fołta
Dożynki w Markowej 21.08.2022r.
Ziemia dzięki swej hojności zaspokaja potrzeby ludzi, dając im życie. Przez pracę człowiek jest zdolny panować nad ziemią, aby owocowała dla pożytku społeczeństw. Codzienny chleb to owoc pracy rolników, a dziękczynieniem za szczęśliwy przebieg żniw i obfite zbiory są wieńce dożynkowe.
Zboża, zioła, owoce i kwiaty zebrane z naszych pól są małymi cząstkami tworzącymi wieńce będące symbolem obfitości plonów i pracy rąk ludzkich. Wieńce nawiązują w swoich symbolach do Chleba Eucharystycznego, do tradycji żniwnych oraz ważnych wydarzeń społecznych.
W tym roku członkowie Towarzystwa Przyjaciół Markowej wykonali 3 wieńce dożynkowe oraz uczestniczyli w uroczystościach dożynkowych.
Nasi goście
19 sierpnia 2022 odwiedził Markową Rafał Weber – Sekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury. Pan Minister oddając hołd rodzinie Ulmów złożył kwiaty przed pomnikiem upamiętniającym tragiczne wydarzenia mordu na rodzinie Ulmów oraz żydowskiej rodzinie Goldmanów. W trakcie pobytu Pan Poseł zwiedził Muzeum Ulmów i nawiedził Grób rodziny Ulmów na parafialnym cmentarzu. Na zakończenie nasz Gość zwiedził Muzeum Zagrodę Wsi-Markowa.
Maria Ryznar-Fołta
Nadzwyczajne spotkanie za przyczyną Sług Bożych Rodziny Ulmów.
29 lipca 2022r w Skansenie w Markowej przyjęliśmy rodzinę z USA z Bostonu. Pani Kelly, jej siedmioro dzieci wraz z opiekunką Jacke w Markowej dziękowali za łaski otrzymane od Boga za wstawiennictwem Sług Bożych Rodziny Ulmów i prosili o dalszą opiekę dla swojej rodziny. Goście przyjechali do nas ze znaną dziennikarką Pauliną Guzik, która była dla Nich tłumaczem i przewodnikiem w Polsce.
Dla nas to niezwykła lekcja zaufania Stwórcy i Panu życia i śmierci.
Maria Ryznar-Fołta
Wycieczka do Krosna, Bóbrki i Odrzykonia- 10 lipca 2022r.
Podróże to jedyna rzecz na którą wydajemy pieniądze, a stajemy się bogatsi.
(autor nieznany)
Nasze podróżowanie nie było ani kosztowne, ani dalekie, ale mimo to było ciekawą wyprawą. Rozpoczęliśmy od zwiedzania krośnieńskiego rynku. Historia osadnictwa Krosna zarówno czasowo jak i narodowo jest zbliżona do powstania Markowej. W Krośnie odwiedziliśmy muzeum techniki- Centrum Dziedzictwa Szkła.
Drugim miejscem historii techniki był Skansen w Bóbrce. To niezwykła przeszłość polskiej myśli technicznej, prekursorskiego odkrycia przez Ignacego Łukaszewicza procesów destylacji ropy i zastosowania nafty.
W Kopytowej poznaliśmy pięknie wyposażony dwór, któremu dawną świetność przywrócił pan Andrzej Kołder. W dworskich komnatach spotkała nas bardzo miła niespodzianka za sprawą konserwatora z Krosna Pana Zdzisława Gila. Pan Zdzisław pogratulował markowianom unikatowej placówki kultury jaka jest Zagroda- Muzeum Wsi Markowa. W uznaniu przekazał do zbiorów muzealnych zabytkową cegłę z początków XIX w. z cegielni Ostaszewskich we Wzdowie.
Dzięki przychylności Pana Andrzeja Kołdera odwiedziliśmy zamek Kamieniec w Odrzykoniu. (Zdjęcia)
Eskapadę kończyliśmy na dziedzińcu Kamieńca smakując pieczoną kiełbaskę przy śpiewach i akompaniamencie akordeonowym Jana Kiliana.
Dziękuję koleżance Irenie Pelc-Kozłeckiej za przygotowanie wycieczki, a Basi Lew za dokumentację fotograficzną tego wydarzenia.
Maria Ryznar-Fołta
Ślabant dla orszaku weselnego Pawła i Agnieszki Jurczaków
Markowa 9 lipca 2022 roku
Tak bywało zawsze w Markowej i tak niechaj będzie.
W orszakach weselnych dla przydrożnych gapiów najważniejsi byli Swaszka i Drużba. Swaszka obsypywała dzieci słodkimi „szyszkami” , a drużba obdarowywał uczestników ślabantu weselną wódeczką. Na ślabancie zwykle nawiązywano do profesji gospodarzy, młodej pary lub drużby. Przy tym ślabancie organizatorzy zabawili się w lekcję wychowania fizycznego. Młodzi otrzymali za pośrednictwem Markowskiej Poczty życzenia ze starą, rodzinną fotografią praprababci Pawła- Doroty Węglarskiej, pradziadków Marii i Józefa Cwynarów oraz dziadzia Floriana Cwynara. O gospodarzu Józefie Jurczaku , Drużbie i Swaszce Markowska Poczta też pamiętała. Obdarzyłą ich drewnianymi bączkami dla sprawdzania na weselu sprawności manualnej .
Maria Ryznar- Fołta
Dzień Otwartych Drzwi – 3 lipca 2022
Markowianie corocznie w pierwszą niedzielę lipca świętują przekaz tradycji, aby zachować dziedzictwo materialne i duchowe swoich przodków. Dzięki społecznemu działaniu naszych poprzedników, naszych rodziców, dziadków mogliśmy zorganizować w Skansenie pokazy ginących zawodów i zapomnianych obrzędów. Uczestnicy wydarzeń mieli okazję do spotkań z żywą kulturą, autentycznymi pracami, które przeszły do historii. W trakcie uroczystości towarzyszyły nam zespoły artystyczne, aby muzyką, śpiewem i tańcem pokazać piękno tamtych czasów. Piękno, które w swojej prostocie sąsiadowało z codzienną pracą od świtu do nocy. W takiej tradycji wzrastaliśmy i chcemy jej namiastkę przekazać młodemu pokoleniu.
Dziękujemy Wojewódzkiemu Domowi Kultury za wsparcie finansowe przedsięwzięcia.
Maria Ryznar-Fołta
Sens życia i wiara w człowieka nie bierze się z pustki, lecz z pielęgnowania tradycji
i ocalania pamięci zbiorowej, która stanowi o przyszłości i wielkości narodu.
Jerzy Waldorff
Wianki na zakończenie oktawy Bożego Ciała - 23.06.2022r.
W naszej lokalnej tradycji występuje święcenie wianków z kwiatów i ziół na zakończenie oktawy Bożego Ciała. Poświęcone wianki chronią nasze zagrody od nieszczęść. Pachnące zioła i kwiaty zachęcają do przyjaźni z naturą, do korzystania z ich walorów, a nie tylko uroku, ale nade wszystko do korzystania z wartości zdrowotnych. Piękne wianki przypominają o dawnych domowych aptekach z suszonym rumiankiem, miętą, dziurawcem, piołunem, nagietkami, z syropami z dziewanny, dzikiego bzu i innymi ziołowymi nalewkami dla ducha i ciała. W corocznej tradycji wicia wianków biorą udział dzieci z markowskich przedszkoli.
Maria Ryznar-Fołta
Międzynarodowy Dzień Dziergania w miejscach publicznych w markowskim skansenie
„W gruncie rzeczy nie trzeba być w czymś najlepszym, wystarczy, że się to kocha”.
Sue Monk Kidd
W sobotę 11 czerwca 2022 roku w naszym skansenie zgromadzili się hobbyści dziergania. Organizatorami wydarzenia byli: Koło Gospodyń Wiejskich w Markowej, Centrum Kultury Gminy Markowa, Gminny Ośrodek kultury w Gaci oraz Gminny Ośrodek Kultury i Biblioteki w Krasnem. Gospodarzem miejsca było Towarzystwo Przyjaciół Markowej. Przy sprzyjającej pogodzie uczestnicy dzielili się radością spotkania wymieniając doświadczenia z technik dziergania i efektów swoich prac. Rytmy ruchu szydełkowego wyznaczała kapela „Gacoki”. Dźwięki ludowej muzyki i piękny śpiew stał się magnesem nie tylko dla dziergających.
Maria Ryznar-Fołta
Dzień Dziecka 2022 - Lekcje muzealne w przestrzeni Markowej
Korzenie nauki są gorzkie, ale owoce słodkie.
Arystoteles
Wychowawczynie ze Szkoły Podstawowej w Markowej na Dzień Dziecka ufundowały swoim wychowankom lekcje muzealne w Zagrodzie –Skansenie.
Pani Ela Owsiak z trzecią klasą po raz kolejny złożyła wizytę w Skansenie. Tym razem dzieci poznawały zioła w ogródku, sprawdzały siły przy kieracie i zamyśliły się na strychu w chałupie Szylarów nad życiem ukrywających się Żydów u Szylarów w czasie II wojny światowej.
Panie Joanna Kotowicz i Renata Olbrycht towarzyszyły klasie VII podczas muzealnej ścieżki edukacyjnej do Chałupy Szylarów. Historię wsi i życie na przełomie XIX i XX wieku w Markowej przedstawił młodzieży Marek Kochmański. Dalszą wędrówką młodzieży było spotkanie w Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. W tym szczególnym miejscu był czas zbliżenia się do nie tak odległej naszej historii i refleksji nad ludzkimi wyborami w obliczu zagrożenia życia.
Wszyscy uczestnicy spotkań mieli okazję do degustacji proziaków pieczonych na kuchni opalanej drewnem. Ze zdziwieniem dotykali ciepłego komina na strychu i zaskoczeniem było dla nich ciepło latem we wewnętrzach chałupy pochodzące od pieca.
Takie spotkanie, które dotykają nie tylko słowem, pozostawiają trwały zapis w pamięci budują tożsamość markowian.
Maria Ryznar- Fołta
NOC MUZEÓW – 20.05. 2022r.
Do bez-tęsknoty i do bez-myślenia,
Do tych, co mają tak za tak - nie za nie,
Bez światło-cienia...
Tęskno mi, Panie...
C.K. Norwid
Towarzystwo Przyjaciół Markowej oraz Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej w ramach programu „Muzeum w przestrzeni Markowej” w trakcie „NOCY MUZEÓW 2022”, w dniu 20 maja 2022r. zorganizowało zwiedzanie muzeów dla harcerzy Hufca ZHP Łańcut połączone ze ścieżką edukacyjną chałupy Szylarów i warsztatami ginących zawodów w Skansenie w Markowej. Poprzez warsztaty młodzież spotkała się z żywą kulturą wsi. Bezpośredni kontakt ze sprzętami i narzędziami rolniczymi oraz opowiadania pasjonatów o pracy w gospodarstwach dawnej Markowej przybliżyły młodym wartość i szacunek dla „kromki chleba”.
Natomiast wędrując ścieżką muzealną chałupy Szylarów propagowaliśmy historię Rodziny Ulmów i innych rodzin z Markowej, które podczas II wojny światowej ratowały obywateli Rzeczpospolitej Polskiej narodowości żydowskiej. Ścieżka chałupy Szylarów to także upowszechnianie wiedzy o życiu żydowskiej wspólnoty w Markowej.
Tego wieczoru w skansenie był wyczuwalny klimat dawnej wsi, który przenosił wyobraźnię starszych do lat dzieciństwa. O zachodzie słońca słychać było melodie pieśni maryjnych. To członkowie Zespołu Orkiestry Dętej z Markowej troszczą się o zachowanie tradycji. W skansenie uwijali się pośród młodych druhów markowianie – pasjonaci i znawcy dziedzictwa wsi, porwani atmosferą harcerze włączali się w wir zajęć. Poruszający się leniwie wiatrak mełł mąkę na proziaki, a zapach przyprażonej mąki na „proziakach” zachęcał do degustacji. Dym z komina wróżący pogodny wieczór ożywiał ducha i radował uczestników wieczornych wydarzeń.
Maria Ryznar-Fołta
.
A przecież nie cały umieram
To co we mnie niezniszczalne trwa
„Tryptyk Rzymski” – Jan Paweł II
Wystawa poświęcona świętemu Janowi Pawłowi II
W dniach od 13 do 19 maja w budynku starej szkoły w Skansenie w Markowej odbyła się wyjątkowa wystawa poświęcona Janowi Pawłowi II. Autorem i kustoszem, a także przewodnikiem był markowski wikariusz ks. Paweł Tołpa. Dzięki jego zabiegom na wystawie znalazły się wyjątkowe i cenne eksponaty, które miały pośredni lub bezpośredni kontakt z naszym papieżem, od piuski poczynając przez naczynia, których używał, książki, prywatną korespondencję na butach i skarpetkach skończywszy. Najcenniejszy eksponat to relikwiarz pierwszego stopnia zawierający włosy Świętego. Ksiądz Paweł zachęcał, aby brać go do ręki, co było symbolicznym przywitaniem z Janem Pawłem II.
Aby uroczystość zyskała odpowiednią oprawę wystąpił zespół śpiewaczy pod kierunkiem emerytowanego dyrektora CKGM Jana Kiliana. Wraz z widownią odbyło się odśpiewanie majówki, a później koncert pieśni maryjnych. Z podobnym koncertem wystąpił też Zespół Orkiestry Dętej z Markowej pod batutą Michała Rydzika. Uroczystość uświetnił też występ młodzieży szkolnej, która recytowała poezję. Następnie ksiądz prałat Roman Chowaniec proboszcz markowski poświęcił odnowiony krzyż wotywny z 1831 roku, który nasi przodkowie wznieśli w miejscu, gdzie zatrzymała się epidemia cholery pustosząca naszą miejscowość w tymże roku. Teraz świadek tamtych tragicznych wydarzeń znalazł swoje miejsce w skansenie. Po części oficjalnej zespoły i goście zaproszeni zostali do altanki na poczęstunek, który przygotowały koleżanki z TPM. Uroczystość przeciągnęła się do późnych godzin wieczornych, ponieważ ksiądz Paweł oprowadzał chętnych po wystawie, szczegółowo omawiając poszczególne eksponaty.
M.K.
„Piątek przed Niedzielą Palmową”.
„Idzie nam tu, idzie,
Ta kwietna niedziela,
Będziemy witali
Pana Zbawiciela….”
W dniu 8 kwietnia odbyły się miłe spotkania z dziećmi z przedszkoli w Markowej. Panie z Towarzystwa Przyjaciół Markowej i z Koła Gospodyń Wiejskich zostały zaproszone do pokazów sporządzania tradycyjnych palm wielkanocnych. Nie brakowało gałązek kłokoczki, wierzbowych „bazi”, trzciny, jałowca, forsycji , bukszpanu oraz kwiatków z kolorowych bibuł. Dzieci wybierały gałązki i kwiatki, wspólnie komponowałyśmy palmy. Uśmiechnięte buzie i wesołe oczy maluchów dziękowały nam za wspólnie wykonane palmy i spędzony z nimi czas.
Maria Ryznar- Fołta
Dzięki zgodzie małe rzeczy rosną,
przez niezgodę – wielkie upadają.
Salustiusz
Walne zebranie sprawozdawczo-wyborcze członków Towarzystwa Przyjaciół Markowej
W niedzielę 3 kwietnia 2022 roku odbyło się Walne Zebranie Sprawozdawczo- Wyborcze członków TPM. Zebraliśmy się dość licznie, aby posłuchać sprawozdania z działalności za 2021r., sprawozdania Komisji Rewizyjnej i wybrać władze stowarzyszenia. Była okazja, aby przejrzeć pięknie prowadzoną przez Halinkę Kud i Marysię Żelazny kronikę. Walne Zebranie członków TPM udzieliło absolutorium ustępującemu Zarządowi i wybrało nowy Zarząd. Były podziękowania od władz powiatowych i gminnych za współpracę i za działania na rzecz ochrony dziedzictwa i kultury wsi. Wszyscy cieszyliśmy się ze spotkania, z tego że dorobek naszych poprzedników ten materialny i niematerialny, nie tylko jest chroniony, ale jest pomnażany. W składzie Zarządu nastąpiła jedna zmiana. Halinka Kud odeszła z Zarządu po trzech kadencjach pracy.
Droga Koleżanko Halinko będzie Ciebie brakować w pracach Zarządu. Wszyscy składamy Ci podziękowanie za prowadzenie kroniki, za aktywny udział we wszystkich wydarzeniach, za to, że wszystkie twoje projekty, propozycje działań były przemyślane, wnosiłaś dużo ciepła i pogody ducha do naszych spotkań.
Kolega Adam Bąk został wybrany do Zarządu, gratulujemy i cieszymy się z jego obecności w Zarządzie.
Maria Ryznar-Fołta
Wiosenne prace w Skansenie.
„Wspólnie zwykli ludzie mogą osiągnąć niezwykłe rezultaty.”
Becka Schoettle
Sobota 19 marca 2022 r. kiedy to wypada również uroczystość św. Józefa, była dla nas wyjątkowa. Słoneczny, choć chłodny dzień sprzyjał pracy w zagrodzie. Zebraliśmy się, aby przygotować skansen do przyjęcia gości w nowym sezonie.
Koledzy Jan Szajer, Józef Rejzer i Tomek Balawejder sfinalizowali remont żurawia.
Wymieli też spróchniałą część płatwi od południowej strony na oborze przy chałupie kmiecej. Płatew zblatowali i dach został zabezpieczony.
Udało się też wymienić spróchniałe ramię kieratu. Dzięki wcześniej przygotowanej płatwi wspólnymi siłami kierat został naprawiony.
Posadziliśmy też trochę młodych grabów, które kiedyś zastąpią kilkudziesięcioletnie topole. Dodatkowo posadzone zostały krzewy: róża jadalna, liliowy bez i forsycja.
Z myślą o przyszłych remontach zgromadziliśmy trochę bali olchowych, świerkowych i topolowych.
Koleżance Marcie Szylar bardzo dziękuję za uszycie nowych strojów dla lalek i dbanie o estetykę wnętrz chałup( pająki, kwiaty z bibuły), koleżance Irenie Pelc-Kozłeckiej dziękuję za troskę o zbiory strojów codziennych i świątecznych, makatek i haftów.
Centrum Kultury Gminy Markowa pielęgnuje w okresie zimowym „muszkatle”, aby na wiosnę dodawały uroku chałupom w skansenie. Dziękuję P. Joannie Szylar za opiekę nad kwiatami.
Koleżankom i kolegom dziękuję za posprzątanie obejścia skansenu oraz wnętrza chałup. Szczególne podziękowania kieruję dla najmłodszego pomocnika Patryka Krowickiego.
Kolegom Józefom: Bytnarowi, Flejszarowi , Kielarowi i Rejzerowi składamy najserdeczniejsze życzenia imieninowe z podziękowaniem za pracę na rzecz społeczności markowskiej.
Maria Ryznar- Fołta
Przypadkowe spotkania dają (nie)przypadkowe lekcje.
Wstając z kanapy, wychodząc z domu zawsze możemy liczyć na ciekawe spotkania, na przeżycie nowych doświadczeń. Przy okazji porządkowania wnętrz chałupy kmiecej w środę 16 marca spotkaliśmy się w Skansenie z Wrzesławem Żurawskim i jego krewną Teresą uczącą się w Łucku. Młoda Ukrainka interesuje się haftami. W naszych zbiorach posiadamy wspaniałe rękodzieła markowianek, piękne hafty bluzek, gorsetów, fartuchów, koszul, kołnierzyków i obrusów, które zaprezentowałyśmy z Ireną Pelc - Kozłecką naszym gościom. Jednak nie tylko hafty były przedmiotem naszych rozmów ze znanym architektem wnętrz. Wiele realizacji Wrzesława Żurawskiego obejmuje obiekty wpisane do rejestru zabytków. To było bardzo interesujące spotkanie.
Maria Ryznar-Fołta
Żuraw
„Porwać może tylko taka praca, w której się odczuwa świadome lub nieświadome piękno.”
Henryk Ferdynand Kaden
Już widać zbliżająca się wiosnę. Chociaż poranki mroźne, to słoneczko w południe zachęca do wyjścia na zewnątrz, do ogródka czy zagrody. Dla chcącym pracować w Skansenie zajęć nie brakuje. W sobotę 12 marca koledzy Jasiek Szajer, Józek Rejzer i Tomek Balawejder zamontowali nową, dębową konstrukcję żurawia do studni. Przygotowali też fundament pod Krzyż wotywny 1831roku. Cieszymy się z tego, że możemy zachowywać pamięć naszych przodków, nasze dziedzictwo, to nas uskrzydla.
Maria Ryznar-Fołta
Kanapki dla uchodźców
W dniu 12 marca 2022r Beata Zając zorganizowała w skansenie akcję robienia kanapek dla uchodźców z Ukrainy. Część surowców dostarczyła organizatorka, a pozostałe przyniosły kobiety we własnym zakresie. Chleb otrzymano z Piekarni „Stary Młyn” od Anny Białowąs. Kanapki robiono z masłem i z serem żółtym oraz papryką i sałatą. Inne z masłem i wędlinami oraz z serem i wędliną. Były też kanapki na słodko z nutellą oraz dżemem. Zosia Kielar przyniosła pudło wafli. Dzięki pomocy Olgi Cyran pudła z kanapkami podpisane zostały również w języku ukraińskim.
Od godz.7.00 rano do godziny 10.30 wykonaliśmy 2970 szt. kanapek. W godzinach południowych kanapki trafiły na przejście graniczne w Medyce.
Zaangażowane osoby:
Młodzież:
1. Aniela Olbrycht
2. Kinga Tejchma
3. Basia Tejchma
4. Marysia Bosek
5. Zuzia Zając
Kobiety:
1. Beata Zając
2. Irena Pelc – Kozłecka
3. Maria Brożbar
4. Joanna Małgorzata Szlęk
5. Joanna Wiglusz
6. Agnieszka Hawro
7. Małgorzata Bytnar
8. Marta Szylar
9. Dorota Szpytma
10. Justyna Olbrycht
11. Kinga Mól
12. Bożena Szajer
13. Magda Kochmańska
14. Dorota Bosek
15. Joanna Szpunar
16. Ewa Kochmańska
17. Dorota Kraus-Rogala
18. Grażyna Bar
19. Jowita Szpytma
20. Joanna Bieniasz
21. Maria Ryznar-Fołta
22. Anna Kielar
23. Olga Cyran
24. Zofia Kielar
25. Anna Nycz
Dziękujemy wszystkim za zrozumienie potrzebujących, za dostarczone produkty i zaangażowanie w wyrób kanapek.
Na szczęście, na zdrowie na ten Nowy Rok
Żeby Wam się rodziła kapusta i groch, proso,
żebyście nie chodzili boso i żytko i wszystko.
Żeby Was nie bolała głowa, ani bok.
Sroka na dachu, Anioł przy boku,
winszujemy Wszystkim - szczęśliwego Nowego Roku.
W polską tradycję Bożonarodzeniową od wieków wpisane jest śpiewanie kolęd i pastorałek. W pokoju przyniesionemu światu przez Narodzenie Jezusa pragniemy doświadczyć spokoju dla nas, naszych rodzin, wspólnot i Ojczyzny. Bogate w treści kolędy i pastorałki dają dużo radości, przywołują wspomnienia i przypominają o wartościach, którymi żyli nasi ojcowie.
8 stycznia 2022 roku w Skansenie członkowie Towarzystwa Przyjaciół Markowej spotkali się przy śpiewaniu kolęd. Swoją obecnością zaszczycił nas dyrektor Muzeum im. Rodziny Ulmów Waldemar Rataj. Jan Kilian dyrektor CKGM śpiewem i przygrywaniem na akordeonie dodał uroku i świetności temu wieczorowi. Prezes Regionalnego Zespołu Pieśni i Tańca Barbara Lew zapewniła pamięć fotograficzną tego wydarzenia. Dziękuję zaangażowanym koleżankom i kolegom za pomoc przy przygotowaniu poczęstunku.
W imieniu zarządu TPM Maria Ryznar-Fołta
Bóg się rodzi, moc truchleje
Pan niebiosów obnażony
Ogień krzepnie, blask ciemnieje
Ma granice - Nieskończony
Wzgardzony - okryty chwałą
Śmiertelny król nad wiekami
A Słowo Ciałem się stało
I mieszkało między nami
Dzielimy się więc z Wami radością płynącą z Tajemnicy Wcielenia Słowa Bożego, które stało się ciałem i zamieszkało wśród nas.
Niech obdarzy Was błogosławieństwem i Bożym Pokojem na nadchodzące Święta Bożego Narodzenia oraz Nowy Rok A.D. 2022
Zarząd TPM
Śp. Józef Tejchma
13 grudnia 2021 roku odszedł do wieczności w wieku 94 lat Józef Tejchma, markowianin, członek Towarzystwa Przyjaciół Markowej, działacz ruchu młodzieżowego ZMW RP ”Wici”, historyk, działacz polityczny i państwowy, dyplomata i publicysta w czasach PRL.
W 2018 roku Józef Tejchma został „Markowianinem Roku” i otrzymał Statuetkę Sług Bożych Wiktorii i Józefa Ulmów. Nagroda ta jest wyrazem szczególnego wyróżnienia i uznania dla Józefa Tejchmy za bezinteresowną pracę na rzecz dobra wspólnego naszej wsi. Niewielu markowian pamięta o pomocy Józefa Tejchmy dla osób indywidualnych z naszego środowiska w różnych, trudnych sytuacjach życiowych. W Towarzystwie Przyjaciół Markowej doceniamy udział Kolegi Józefa Tejchmy w wielu przedsięwzięciach dla ochrony zasobów materialnych i duchowych dziedzictwa Markowej. Wspierał nasze stowarzyszenie w czasach organizacji jubileuszu 600-lecia Markowej oraz podczas tworzenia pierwszej publikacji „Z dziejów wsi Markowa”. Swoim autorytetem i wsparciem finansowym przyczynił się do rozwoju skansenu.
Markowa, dnia 9.12.2021r.
Pożegnanie Zosi Szpytmy
(1938-2021)
Czcigodny Księże Celebransie,
Szanowna Rodzino, przyjaciele, znajomi, uczestnicy ostatniej wędrówki ziemskiej Śp. Zofii
W życiu musi być i obowiązek, i pasja, a szczęściem jest ukochanie swojej codzienności.
Jolanta Knitter-Zakrzewska
Szanowna koleżanko Zosiu,
Uczestnicząc w uroczystościach pogrzebowych myślałam o tym jak Ci podziękować za Twoją troskę o dom ojczysty, o naszą małą Ojczyznę Markową. Jak mam dziękować za Twój szacunek do ludzkiej pracy, za prawość życia w trudzie i w znoju.
Napracowałaś się od najmłodszych lat i w polu i w zagrodzie. A mimo wszystko znajdowałaś czas na spotkania rodzinne, na próby w Amatorskim Teatrze, w Kole Gospodyń Wiejskich, a po utworzeniu Towarzystwa Przyjaciół Markowej aktywnie uczestniczyłaś w pracach stowarzyszenia. Byłaś otwarta na potrzeby społeczne. Przygotowywałaś posiłki dla kolegów pracujących na rzecz Skansenu, zabiegałaś i dbałaś o zbiory stanowiące dzisiaj wyposażenie Zagrody. Szczególną troską otaczałaś ogródek przy zagrodzie, jeszcze w tym roku latem pytałaś czy rośnie w skansenie piołunek, prawoślaz i czy kwitnie dziewanna. Tak, Zosiu pamiętamy i dbamy o zioła w ogródku. Pozostało po Tobie tak wiele dobrych wspomnień i życzliwości. Wiele Siebie zostawiłaś w utworzonych w wierszach okolicznościowych i zapisanych wspomnieniach, które pokazują piękno wsi w codziennej ciężkiej pracy, w życiu świątecznym, w życiu parafii i w życiu społecznym. Tak bardzo cieszyłaś się jak budowaliśmy chałupę Szylarów. Przekazałaś do nowo postawionej chałupy stare blaszane talerze, garnuszki, garnki, łyżki aluminiowe, starą porcelanę i zasłonki do okien.
Gromadziłaś zapiski i fotografie rodzinne, skrzętnie zachowywałaś wycinki prasowe o Markowej. Twój udział w tworzeniu kultury pamięci na rzecz naszego dziedzictwa jest nieoceniony.
W imieniu własnym oraz w imieniu społeczności Markowej dziękujemy Ci za twoje bezinteresowne zaangażowanie, które Nas mobilizuje i inspiruje do troski o dziedzictwo naszej społeczności.
Maria Ryznar-Fołta
Ostatnie pożegnanie
Śp. Józefa Szpytmy (5.01.1935 -29.11.2021)
Wszystko ma swój czas,
I jest wyznaczona godzina
Na wszystkie sprawy pod niebem.
(Koh, 3,1)
Szanowny Kolego Józefie,
Minął Twój czas na wszystkie sprawy pod niebem. A czasu miałeś tyle, że wystarczyło Ci na dzielenie się nim z rodziną, sąsiedztwem, ze społecznością Markowej i nie tylko. Wśród budowniczych markowskiego Skansenu przewodziłeś w pracach kowalskich. Kuźnia w Zagrodzie zawdzięcza Tobie bogactwo zbiorów i przekaz wielu opowiadań. Nikt już tak pięknie jak Ty nie będzie mówił o pracy markowskich kowali. Znałeś ten fach, wiedziałeś o kowalstwie wszystko. Prezentowałeś swoje umiejętności przy wielu ważnych wydarzeniach. Przekuwałeś dziedzictwo Markowej wprowadzając je w dialog z kulturą lokalną podczas warsztatów ginących zawodów, dyżurów niedzielnych i okolicznościowych spotkań.
Był taki dzień, kiedy kuźnię przekazałeś Zbyszkowi Kowalowi i Tomkowi Wyczarskiemu, a po tym zorganizowałeś w dniu Św. Piotra i Pawła spotkanie seniorów towarzystwa: budowniczych, naszych konserwatorów i etnografów. To było niecodzienne zebranie-„Konwent seniorów”. Dzisiaj wiemy, że dla Edka Szpytmy, Józi twej małżonki i Ciebie było to ostatnie zebranie w Skansenie.
Kolego Józefie w grupie budowniczych i znawców historii markowskiej doczekałeś czasu, gdy byłeś najstarszy i „palmą starszeństwa” służyłeś radą, rozwiązywałeś problemy, łagodziłeś konflikty.
W imieniu Zarządu Towarzystwa dziękuję Ci za przekaz wartości i tożsamości, za Twoją życzliwość, pogodę ducha, radość i każdy uśmiech zadowolenia z koleżeńskiej współpracy.
Na ostatnim spotkaniu mówiłeś dużo o swoim Patronie Św. Józefie . Wypraszaj u Patrona rzemieślników potrzebne łaski dla nas, abyśmy godnie służyli Bogu i naszej Małej Ojczyźnie Markowej.
Markowa, dn. 1.12.2021r
Maria Ryznar-Fołta
Ostatnie pożegnanie
Śp. Edwarda Szpytmy (6.07.1936 - 22.11.2021)
„Odszedłeś cicho, bez słów pożegnania……
Tak jakbyś nie chciał swym odejściem smucić….
Ks. Jan Twardowski
Cytując księdza Jana Twardowskiego pragnę podziękować Ci Kolego Edwardzie w imieniu społeczności markowskiej za wszystko co robiłeś dla nas. Swoim talentem, zdolnościami i umiejętnościami technicznymi dzieliłeś się ze wszystkimi, którzy takiej pomocy potrzebowali. Pozostawiłeś ślady pracy rąk swoich nie tylko w rodzinie, sąsiedztwie, ale też bezinteresownie przewodziłeś wieloletnim działaniom na rzecz zachowaniu dziedzictwa i jego wartości w markowskim skansenie.
Pracowałeś w zarządzie towarzystwa, organizowałeś i kierowałeś pracami remontowo – budowlanymi, byłeś inicjatorem wielu przedsięwzięć, oprowadzałeś zwiedzających, brałeś udział w warsztatach ginących zawodów i obrzędów. Twoja pogoda ducha, wesołość, radość z każdego poranka pozostanie na zawsze w naszej pamięci.
Maria Ryznar-Fołta-Prezes TPM
Drogi Panie Edwardzie!
Wiadomość o Twojej śmierci przyjąłem z ogromnym smutkiem. Twoje odejście z tego świata jest wielką stratą dla markowskiej społeczności, dla Towarzystwa Przyjaciół Markowej. Odbieram je również jako wielką stratę osobistą.
Byłeś nie tylko dobrym rolnikiem, pomysłowym mechanikiem wręcz wynalazcą różnych ulepszeń maszynowych, które mogły służyć wielu; byłeś organizatorem i kierownikiem wielu różnych prac - byłeś Majstrem przez duże „M”. Byłeś wielkim Społecznikiem.
Jestem bardzo wdzięczny markowskiej społeczności, że nie tylko o tym wiedziała, ale i to doceniała. Jestem jej wdzięczny, że byłeś jednym z pierwszych laureatów prestiżowej nagrody „Markowianin Roku” Gdyby można ją było otrzymać więcej niż jeden raz to tych statuetek powinieneś otrzymać więcej. Bo przecież Twoje zaangażowanie w działalność społeczną trwało przez wiele lat. Markowski Skansen był Twoim drugim domem; domem w dużej mierze przez Ciebie zbudowanym i nieustająco remontowanym. To są słowa mojej wdzięcznością jako markowianina i członka Towarzystwa Przyjaciół Markowej.
Chciałem Ci jednak również podziękować jako Wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej. To wdzięczność przede wszystkim za prace przy przeniesieniu i odtworzeniu chałupy w której Szylarowie podczas wojny ukrywali Weltzów. Jak zawsze Twoja fachowość, której, mimo podupadającego zdrowia, nie żałowałeś, była nie do przecenienia. To było dbanie o pamięć narodową w najlepszym, nie tylko lokalnym, wydaniu.
Odszedłeś od nas do lepszego Świata, ale będziesz z nami zawsze, gdy popatrzymy na skansenowskie budynki, gdy zerkniemy na miejsce pod ścianą w dawnej szkole, które zawsze zajmowałeś uczestnicząc w setkach spotkań.
Nie zapomnimy o Tobie, a Ty nie zapomnij o nas i wypraszaj dla Markowej u Pana Boga wielu godnych następców! Potrzebujemy takich Majstrów jak Ty!
Mateusz Szpytma
Licealiści w Skansenie
Audaces fortuna iuvat - (łac.) Odważnym los sprzyja.
20 listopada 2021 r w godzinach przedpołudniowych w Skansenie spotkali się uczniowie klasy Ib z ILO w Łańcucie. Spotkanie było niecodzienne. Młodzież wybrała Skansen do nagrania scenek z „Potopu” na święto Patrona szkoły. Młodzi zadziwiali nas pomysłowością, organizacją i koleżeńską życzliwością. Ich poczynania śledziła wychowawczyni pani Karolina Kochmańska ze swoimi pociechami; Zosią i Mikołajem.
„Można odejść na zawsze,
by stale być blisko...”
ks. J. Twardowski
XX Zaduszki Skansenowskie w Markowej
W dniu 6 listopada 2021r spotkaliśmy się w Muzeum-Zagrodzie, aby jak co roku o tej porze wspominać markowian, którzy od nas odeszli, a swoim życiem służyli markowskiej społeczności.
Był ikoną kultury markowskiej, z wielką klasą reprezentował nas przed władzami i mediami. Józef był reżyserem, choreografem, charakteryzatorem w amatorskim teatrze, znakomitym konferansjerem ważnych uroczystości. Udzielał się na różnych płaszczyznach życia kulturalnego wsi, uczestniczył w pracach założycielskich TPM, angażował się w działalność stowarzyszenia, dbał o dziedzictwo duchowe wsi, chętnie dzielił się swoim doświadczeniem z młodszymi.
Teofil znany był jako „Filek”. Był człowiekiem powszechnie znanym w Markowej i okolicy z wrodzonych umiejętności diagnozy poprzez dotyk uszkodzeń kostnych. Tym manualnym talentem „naprawiania” uszkodzeń kości służył wszystkim , którzy do niego przybywali. Potrafił rozmawiać ze swoimi pacjentami w taki sposób, aby móc udzielić skutecznie pomocy ortopedycznej. Markowianie bardzo cenili Teofila Grada. Za całokształt swojej pracy na rzecz pomocy innym otrzymał statuetkę „Markowianin Roku 2017”.
„Józio” (tak zwracaliśmy się do niego) był wielkim przyjacielem kultury, dokumentalistą wydarzeń kulturalnych. Uroczystości religijne i świeckie utrwalał na licznych fotografiach i na filmach. Wszystko czynił z wielką pasją i bezinteresownie. Zawsze był tam, gdzie coś się działo, pośród nas, cichy i skromny, starał się nie skupiać na sobie uwagi. Pamięć o Nim pozostanie w dokumentowanej przez niego historii.
Edward był człowiekiem niezwykłym, z wrodzonym talentem i wielką błyskotliwością w podejściu do spraw mechanicznych i technicznych. Przy tym był bardzo dobrym i życzliwym człowiekiem. W Markowej znali go wszyscy z uwagi na świadczone przez niego usługi transportowe i pomoc techniczną przy remontach ciągników i innych maszyn oraz urządzeń. Nigdy nie wykazywał zdenerwowania, był zawsze pogodny. Edward pracował swoim tempem, był flegmatyczny, ale skuteczny. Stąd też wśród kolegów został nazwany Edkiem „Ropniakiem”.
“Przygoda warta jest każdego trudu.”
Arystoteles
Bieszczady - osobliwość miejsc, historii, kultury, narodów i przyrody.
Pogodna i ciepła niedziela 17 października była wręcz podarowana licznie zgromadzonym w autobusach wycieczkowych członkom TPM. Wycieczka była okazją do zanurzenia się w pięknie bieszczadzkiej przyrody i odwiedzenia ważnych miejsc wpisanych w historię powojenną Polaków. W Klasztorze Sióstr Nazaretanek w Komańczy zadumaliśmy się nad postacią Prymasa Tysiąclecia. „Czas to miłość” napomniał nas błogosławiony ksiądz Kardynał Stefan Wyszyński. W Turzańsku zachwycała zwiedzających piękna, wschodnio łemkowska cerkiew zaliczona do Światowego Dziedzictwa „Unesco”. Kolejką leśną w Bieszczadach przemierzaliśmy drogę z Majdanu do Balnicy. Bieszczady zachwycają swoją jesienną urodą, a jednocześnie skłaniają do refleksji nad ich bogatą historią. Przy ognisku podczas posiłku dzieliliśmy się wrażeniami z całego dnia.
W czasie podróży i przy ognisku umilali nam czas muzyką akordeonową koledzy: Jacek Babiarz i Jan Kilian. Na zakończenie przybył do nas z Baligrodu ks. Maciej Małek. Po krótkim i bardzo miłym spotkaniu Ks. Maciej udzielił nam błogosławieństwa na drogę powrotną do Markowej.
"Nie liczy się wcale wspaniałość twego działania,
ale miłość, jaką w nie włożyłeś:
Nie to jak wiele uczyniliśmy,
ale przede wszystkim to jak wiele miłości włożyliśmy
w swe czyny."
Matka Teresa z Kalkuty.
Niecodzienni Goście w Skansenie
14 października 2021 roku odwiedzili nas w Skansenie członkowie rodziny Szylarów. Były to wnuczki Doroty i Antoniego Szylarów: pani Małgosia Cyran córka Janiny Kluzowej z domu Szylar, Anna Kielar- Olszak córka Heleny Kielar z domu Szylar wraz z małżonkiem Zbigniewem Olszakiem oraz Maria Żelazny córka Władysława Szylara brata Antoniego. Było o czym „radzić” i było co wspominać.
Pani Anna podarowała do skansenu pamiątki rodzinne swojej mamy Heleny. 3 chustki różnie zwane „dobytki lub dybetki” podarowane przez Weltzów Dorocie Szylar, a ta podarowała je córce Helenie jak również suknię wizytową, którą Helena otrzymała w prezencie od żony Aarona Shirley (Scheindli) Weltz, z którą się znały z czasów, gdy Szylarowie udzielali bezpiecznego schronienia rodzinie Weltzów. Obie panie w okresie Holocaustu na strychu uczyły się wzajemnie - Scheindla uczyła Helenę języka niemieckiego, a Helena przekazywała swoją wiedzę historyczną mieszkańcom strychu.
"Największym dziedzictwem, jakie możemy zostawić naszym dzieciom
są szczęśliwe wspomnienia."
Og Mandino
10 października 2021roku spotkaliśmy się w Społecznym Muzeum Sądownictwa Pana Stanisława Rewera w Markowej. Mieliśmy okazję zapoznać się z bogatymi, cennymi zbiorami z zakresu sądownictwa oraz ciekawymi fotografiami i historiami z Markowej. Dziękujemy Panu Stanisławowi Rewerowi za interesujący przekaz prawniczej historii opowiedzianej na kanwie zgromadzonych licznych eksponatów. Podziwialiśmy ekspozycję starych fotografii, niektórych obiektów markowskiej architektury, ważnych wydarzeń w Markowej i będących ich uczestnikami markowian.
"Nasza przeszłość nadaje kształt naszej przyszłości."
Antoni Kępiński
Przeszłość ciągle żywa
W dniu 3 października markowianie zrzeszeni w Akcji Katolickiej, w Kole Emerytów, w Kole Gospodyń Wiejskich odwiedzili Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów i Skansen. Skorzystali oni z propozycji edukacyjnych placówek muzealnych. Obejrzeli reportaż „Bejt znaczy dom” opowiadający historie okupacyjne o relacjach polsko-żydowskich w Markowej w domu Antoniego i Doroty Szylarów. Dom ten istniał już w 1834 roku, a teraz jest niemym świadkiem historii markowian: polskiej rodziny Szylarów i żydowskiej rodziny Weltzów.
„W życiu musi być i obowiązek, i pasja,
a szczęściem jest ukochanie swojej codzienności.”
Jolanta Knitter-Zakrzewska
Warsztaty ginących zawodów dla harcerzy i młodzieży szkolnej
połączone z programem „Muzeum w przestrzeni Markowej” w dniu 14 września 2021r.
W tym roku warsztaty ginących zawodów włączone zostały do programu ścieżki edukacyjnej chałupy Szylarów. Uczestnicy wydarzenia rozpoczęli spotkania w Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. W Muzeum Ulmów obejrzeli oni reportaż „Bejt znaczy dom”. Z wrażeniami dotyczącymi domu przepełnionego, ze względu na niezwykle trudny czas, różnymi, niekiedy skrajnymi emocjami, młodzież przyszła do Skansenu, aby zobaczyć autentyczny dom rodziny Szylarów. W chałupie Antoniego i Doroty Szylarów okres Holokaustu szczęśliwie przeżyli Ratujący i Ratowani. Zwiedzający mogli wejść do kryjówki żydowskiej rodziny Weltzów odtworzonej na strychu chałupy. Mieszkańcom tego domu przez prawie 2 lata, każdego dnia groziła śmierć. Apogeum lęku nastąpiło po zbrodni na rodzinie Ulmów i Goldmanów.
Po części muzealnej organizatorzy wydarzenia wprowadzali uczestników w dialog z żywą kulturą. Tak jak to drzewiej bywało. Każdy mógł coś dla siebie znaleźć, co go zaintrygowało, zaciekawiło, a może coś posmakowało.
Warsztaty były dofinansowane ze środków Gminy Markowa.
"Granice dobra i zła nie biegną granicami narodów, ale ludzi."
W dniu 1 września 2021 w Muzeum- Zagrodzie Wsi Markowa odbyła się uroczystość poświęcenia, otwarcia i włączenia chałupy Szylarów do programu „Muzeum w przestrzeni dziedzictwa Markowej”. Świętowanie rozpoczęto na cmentarzu przy grobach Sprawiedliwych ś.p. Doroty i Antoniego Szylarów i ś.p. Zofii Brody, gdzie Wiceprezes IPN Mateusz Szpytma i członkowie rodzin złożyli kwiaty.
W Sadzie Pamięci przy Pomniku hołd oddali rodzinie Ulmów : Poseł Kazimierz Gołojuch, Wiceprezes IPN dr Mateusz Szpytma, Marszałek Województwa Podkarpackiego Władysław Ortyl, Dyrektor Departamentu Kultury i Ochrony Dziedzictwa Robert Godek, Starosta Adam Krzysztoń, Wójt Gminy Markowa Mirosław Mac, Dyrektor MPRŻ im. Rodziny Ulmów Waldemar Rataj, Maria i Eugeniusz Szylarowie. Pod Pomnikiem Rodziny Ulmów złożyli też kwiaty goście z Muzeum Getta Warszawskiego.
Inauguracja uroczystości odbyła się w auli MPRŻ prezentacją reportażu Agnieszki Lipskiej i Adama Głaczyńskiego „Bejt znaczy dom”. Uczestnicy obejrzeli świat widziany oczami dziecka w czasie Holocaustu w Markowej. Eugeniusz Szylar opowiedział w nim o swoich doświadczeniach i przeżyciach okupacyjnych. To był czas gdy na strychu ich domu ukrywała się siedmioosobowa rodzina żydowska Weltzów. W tym strasznym czasie wszyscy w domu żyli w ciągłym lęku i stresie. Po zamordowaniu rodzin Ulmów i Goldmanów 24 marca 1944 roku w całej wsi zapanowała groza i przerażenie, a szczególnie ciężkie chwile przeżywały te rodziny, które nadal przechowywały prześladowanych Żydów.
Znakomitych gości powitała Maria Ryznar-Fołta i zaprosiła wszystkich do Muzeum-Zagrody Wsi Markowa. W uroczystym orszaku przy marszach Zespołu Orkiestry Dętej z Markowej uczestnicy dotarli na miejsce dalszej celebracji uroczystości.
Maria Ryznar- Fołta kontynuując uroczystość przy chałupie Szylarów, powiedziała o zachowaniu dziedzictwa, tożsamości, o ukazaniu światła prawdy, które przyświecało członkom TPM przy przeniesieniu chałupy na teren Skansenu. Prezes TPM podziękowała Posłom: Piotrowi Babinetz, Kazimierzowi Gołojuchowi i Marszałkowi Władysławowi Ortylowi oraz MKDNiS za wsparcie finansowe prac przy chałupie. Marszałek Władysław Ortyl złożył podziękowanie na ręce Prezes TPM Marii Ryznar–Fołta. Ten piękny gest jest podziękowaniem dla wszystkich, którzy bezinteresownie poświęcali swoje umiejętności, zdolności swój czas dla zachowania pamięci, tożsamości i światła prawdy.
Poświęcenia domu dokonał Jego Ekscelencja ks. Arcybiskup Adam Szal. Natomiast uroczystego otwarcia dokonali: Eugeniusz Szylar, obecni Posłowie, Wiceprezes IPN, Marszałek Województwa, Dyrektor Departamentu Kultury i Ochrony Dziedzictwa, Wójt oraz Dyrektor MPRŻ im Rodziny Ulmów.
List gratulacyjny od Premiera i Ministra MKDNiS, prof. Piotra Glińskiego odczytał Poseł Piotr Babinetz, przewodniczący Sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu. Kolejne listy gratulacyjne wystosowali: Poseł Kazimierz Gołojuch, Wiceprezes IPN Mateusz Szpytma, Marszałek Województwa Władysław Ortyl i Starosta Łańcucki Adam Krzysztoń.
Na zakończenie Zespół Orkiestry Dętej zaprezentował kilka pięknych utworów patriotycznych. Uczestnicy wydarzenia zwiedzili chałupę i kryjówką na strychu. W chałupie Szylarów historie okupacyjnej Markowej opowiadał Mateusz Szpytma, a w kryjówce na strychu dzieliła się swoimi wiadomościami Maria Ryznar-Fołta. Przez całe wydarzenie sprawnie przeprowadziła uczestników wspaniałą konferansjerką Katarzyna Nowicka pracownica MPRŻ. Po zakończeniu zwiedzania nadszedł czas na dzielenie się wrażeniami przy kolacji w budynku byłej szkoły w Markowej, przeniesionej do Skansenu i przystosowanej na budynek administracyjny.
